1. GIZAKIA ANTZINATEAN: GIZAKIA IZAKI ARRAZIONAL GISA

 

Filosofia jaio aurretik (K. a. VI. mendean Grezian), gizakia jainkoen nahimen menpe eta patuaren menpe bizi den norbait bezala aurkezten zen, eta ezin dio ihes egin.

 

Lehen filosofoek mundua azaltzeko modu original bati ekin zioten, eta azaldu zuten jainkoen nahiak ez duela bilakaera markatzen, naturaren legeek baizik.

Gizakiari BURUZKO LEHEN HAUSNARKETEK IZATE ARRAZIONALA bezala definitzen dute, naturaren sekretuak ezagutzeko, argitzeko gaitasuna duen eta bere zentzumenak eta adimena funtsezko baliabidetzat dituen izakia.

 

Platon: gizakia definitzen duena bere arima da, gorputza erabat akzidentala da, gorputzak zaildu egiten baitigu bizitza betea eraman ahal izatea.

 

Aristotelesek, gizakia izaki naturala dela eta bere arima bizitzeko modua dela uste du. Izaki naturalak eta arimak errealitate bakarra osatzen dute gizakia definitzeko. Aristotelesek arimaren terminoa erabiltzen du bizitzaren sinonimo gisa.

 

Platon eta Aristoteles ados daude gizakiak bere adimena erabiltzen jakin behar duela, zer egin eta horren arabera jokatu behar duen jakiteko. Gizaki librea bakarrik da benetako gizakia, eta ihes egin behar dio ezagutzara bideratzen ez duen guztiari.

 

Antzinako Klasikoan testuak aurki daitezke, non emakumea izaki inperfektu gisa deskribatzen den. Egoera horrek emakumeak gizartean duen lekua baldintzatzen du, gizonekin duen harremanaren arabera.

 

2. GIZAKIA KRISTAU MUNDUAN: JAINKOAREN IZAKI KUTUNA

Jainko kristaua bakarra eta ahalguztiduna da, existitzen den guztiaren ezerezetik abiatuta sortzailea. Izaki guztiok gara bere izakiak, Jainkoak horrela nahi izan duelako existitzen garen izakiak. Jainko probidentea da, bere izakiak zaintzen dituena.

Azkenik, zorionaren bilaketa beste bizitzara atzeratzen da.

 

Gizonaren eta emakumearen arteko aldea arindu egiten da, biak adimentsuak direlako, baina emakumea izaki ahultzat hartuko da, eta gidaritza behar du gizonaren moralean eta intelektualean, eta haren bizitza ona hari zerbitzatzea izango da.

 

 

3. GIZAKIA MUNDU MODERNOAN: AUTONOMOA IZATEA

 

Gizakia Errenazimenduan bere bizitzaren protagonista gisa ikusten da, kosmosaren eta sorkuntzaren erdigune gisa. Bere burua egiten duen izaki bat, askea, onena eta txarrena egiteko gai dena.

 

XVII. eta XVIII. mendeetan, Errenazimenduan hasitako bira antropozentrikoa azken ondorioetaraino eraman zen. Arrazoimena jakintzaren, ekintzen eta unean uneko arazoen konponbideen iturria izango da.

 

René Descartesek defendatzen du gizakia bere arrazoimenean soilik fida daitekeela, bere irizpidean, izaki arrazionala dela.

 

Kant etika berri baten teorikoa da, non defendatuko duen gizakiak bere askatasunaren erabilera arrazionala egin behar duela, une oro autonomoa izanik, norberaren arrazoiaren arabera, zeina gizaki guztientzat komuna baita.

 

Europan zehar dabilen mugimendu ilustratuak legearen aurrean gizonen berdintasuna defendatzen du. Gizonak jada ez du mendeko izan nahi, erabaki jakin batzuk bere kabuz hartu nahi ditu.

 

Horrek erakusten du gizabanakoak aldaketa sozial eta politikoa eskatzen duela, gizaki bakoitza izaki arrazional, aske eta autonomo gisa aitortuko duena.

 

Arrazoiaren mendean, logikoa ez badirudi ere, emakumea izaki arrazional betetzat hartu gabe jarraitzen da. Berriro aurkitzen da emakumea gizonik gabe osatu gabe dagoelako ideia, eta ziurtzat jotzen da emakumea betiereko adingabea dela, eta bere egitekoa bizitzan senarra atseginago bihurtzea dela. Hala ere, emakumeen herritartasunerako eskubidea aldarrikatzen duten ahotsak sortzen hasi ziren, legeak gizonen parekotzat har ditzan. Azken batean, izaera bakarra aldarrikatzen hasi ziren bi sexuentzat, gizonentzat eta emakumeentzat.

 

4. GIZAKI GARAIKIDEA

 

XIX. mendetik aurrera, gizakiaren kontzeptua aberastuz joan zen.

 

Nietzsche bezalako mugimendu erromantikoak eta filosofoek gizakiari ikuspegi ez-arrazionala arrazionala baino gizatiarragoa den ikuspegia itzultzen saiatuko dira. Sentimendua, pasioa, bizitzarekiko maitasuna... elementu berri bat izango dira gure tradizioan.

 

. Karl Marxek mendebaldeko pentsamenduari leporatu zion gizaki abstraktuaren kontzeptu bat sortu izana, gogamenean bakarrik existitzen dena. Gizakia bere patuaren jabe da, bizitza benetan gizatiarra, zoriontsua izan dezake, baldin eta klase-gizartea gizarte justu eta berdintasunezkoa bihurtzen badu. Eta hau talde-lana da.

 

. F. Nietzsche: gizakiaren bizitza zentzugabekeria da, baina zorigaiztoko patu horren aurrean aukera bat geratzen zaio, ausarta izatea, bizitza onartzea, horrek dakarren oinazeari eta sufrimenduari baietz esatea. Bizitza bere ondorio guztiekin onartzeko eskatzen du. Ez dugu bizitzaren menpe egon behar, hura onartzera mugatu behar dugu geure burua, baizik eta bertan murgildu behar dugu inolako erreserbarik gabe. Supergizonaz hitz egiten du, bizitza maitatuko duena eta betiko bizi nahi izango duena.

 

. Sigmund Freud giza inkontzientean, gure nahi eta esperientzia traumatikoak ezkutatzen ditugu, gure jokabide kontzientean eragiten du guk jakin gabe. Horrela, gure askatasuna itxura hutsa besterik ez da.

 

. Jean Paul Sartre: gizakiak bere burua egiten du hartzen duen erabaki bakoitzarekin.

 

Gizonari buruzko hausnarketa gizon eta emakumeen artean sartzen hasi da

 

XIX. mendetik aurrera, emakumeari buruzko ideiak aldatzen hasi ziren berdintasunezko ideien eta ideia demokratikoen bultzadaren ondorioz, baina emakumearen ahulezia agerian uzten duten pentsalari ospetsuenen artean iruzkinak aurkitzen dira oraindik ere.

 

XX. mendean, Simone de Beauvoirrek planteatzen du emakumeek zailtasun handiak dituztela beren bizi-proiektua definitzeko, ez baitute askatasunik eta ezinbesteko baldintzarik horretarako. Ez gara aldez aurretik definitutako izakiak, baina emakumearen kasuan, gizonezkoek aldez aurreko ideia bat ezarri dute, emakumezkoa izatea, eta emakumeari egokitu behar zaio. Gainera, emakumearen ezberdintasuna frogatzeko erabiltzen ziren izaera biologikoko argudioei kontra egingo die, bere izaera propioari esker gizonen nahien araberako bizitza-mota batera bideratuta baitzegoen, non autonomia eta askatasuna mendetasunarekin eta obedientziarekin ordezkatzen ziren.